در روزهای (۲۹ و ۳۰ جولای ۲۰۲۵) کنفرانس بین‌المللی برادری انسانی دردانشگاه بین‌المللی اسلامی اندونزی (UIII) با همکاری کمیته عالی برادری انسانی مستقر درابوظبی (HCHF) برگزارشد. این کنفرانس که با حضور بیش از ۲۰۰ تن از اندیشمندان، رهبران دینی، دانشگاهیان،سیاست‌گذاران و فعالان جامعه مدنی از کشورهای مختلف برگزارشد، به صدور "بیانیه جاکارتا در مورد برادری انسانی" انجامید. دراین رویداد، شخصیت‌هایی چون عبدالله سالم الظاهری سفیر امارات متحده عربی دراندونزی و آسه‌آن، پروفسور پراتیکنو وزیر هماهنگ‌کننده توسعه انسانی و فرهنگ اندونزی، دکتر خالد الغیث دبیرکل کمیته عالی برادری انسانی و پروفسور کمارالدین هدایت، رئیس شورای مطبوعات اندونزی حضور یافتند. هدف این نشست بین‌المللی، ترویج همزیستی، مقابله با افراط‌گرایی و تأکید بر ارزش‌های جهانی مانند عدالت، کرامت انسانی، مسئولیت جمعی و همبستگی بین ملت‌ها بود. بیانیه جاکارتا درادامه سند تاریخی "ابوظبی ۲۰۱۹ در مورد برادری انسانی برای صلح جهانی و زندگی مشترک" صادر شد و گامی عملی برای نهادینه کردن برادری انسانی در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود. هم‌زمان در این رویداد، تأسیس رسمی "مؤسسه برادری انسانی اندونزی" نیز اعلام گردید. چهار پنل اصلی این کنفرانس به بررسی موضوعات راهبردی در زمینه همبستگی جهانی پرداختند. پنل «ایجاد برادری در فراسوی مرزها» با حضور شخصیت‌هایی مانند والریا مارتانو، هایدی کوهن، امیلی بوجوویچ و دکتر دین شمس‌الدین به بررسی چالش‌های مهاجرت، پناهندگی و همزیستی بین‌فرهنگی پرداخت. پنل «حقوق و عدالت اجتماعی» با حضور فرناند دو وارنس، ایرینا کونینا، عزا کرم و ولید العابد به مسائل عدالت، برابری و حقوق اقلیت‌ها پرداخت. پنل «نقش رسانه‌ها» با مشارکت دکتر فاریش نور، چریان جورج، قمرالدین هدایت و عبدالعزیز المرزوقی به بررسی مسئولیت رسانه در کاهش نفرت و تفرقه اختصاص یافت. همچنین پنل «عدالت اقلیمی» با حضور محمد رحمت کایم‌الدین، فطریان اردیانشاه و نهاد عواد، بحران آب‌وهوا و مسئولیت بین‌نسلی را محور بحث قرار داد.
مفاد کلیدی بیانیه جاکارتا:
بیانیه جاکارتا بر پایه ارزش‌های انسانی و اخلاقی مشترک، محورهای مختلفی را پوشش می‌دهد که در چهار حوزه اصلی تدوین شده‌اند:
- برادری جهانی و همبستگی انسانی:
بیانیه تأکید می‌کند که برادری انسانی فراتر از مرزهای جغرافیایی و تفاوت‌های مذهبی و فرهنگی است. مسائل مهاجرت، فقر، و آوارگی، مشکلات انسانی جهانی هستند که نیاز به پاسخ‌های هماهنگ، مبتنی بر عدالت و همدلی دارند. حمایت از پناهندگان، ترویج عدالت اجتماعی، و تقویت همکاری‌های بین‌المللی از جمله تعهدات اصلی این بخش از بیانیه است.
- حقوق بشر و عدالت اجتماعی:
این بخش بر اصل تساوی در کرامت و حقوق بشر برای همه تأکید دارد. نیاز به توسعه چارچوب‌های قانونی، آموزشی و سیاسی برای حمایت از حقوق بشر، تضمین دسترسی به عدالت، آموزش و بهداشت برای همه، به‌ویژه اقلیت‌ها و جوامع به حاشیه رانده‌شده، از اولویت‌های اعلام‌شده است.
- رسانه و ارتباطات اخلاقی:
بیانیه بر اهمیت رسانه‌های آزاد و اخلاق‌محور برای تقویت همبستگی و زدودن نفرت تأکید می‌کند. بر ضرورت آموزش رسانه‌ای، حمایت از روزنامه‌نگاری مسئول، مبارزه با اطلاعات نادرست، و بازنمایی صداهای مردمی و به‌حاشیه‌رفته تأکید شده است.
- عدالت اقلیمی و مسئولیت زیست محیطی:
بحران اقلیمی به‌عنوان چالشی اخلاقی و جهانی معرفی شده است. ترویج دانش بومی، توانمندسازی نسل جوان، و راه‌حل‌های علمی برای توسعه پایدار از جمله راهبردهای پیشنهادی برای مقابله با این بحران است.
در پایان این بیانیه بر تعهد همه‌جانبه امضاکنندگان به ایجاد مشارکت‌های مؤثر بین دولت‌ها، نهادهای مدنی، دانشگاه‌ها، مؤسسات مذهبی و رسانه‌ها تأکید می ورزد. هدف آن است که اصل برادری انسانی در قوانین ملی، چارچوب های دیپلماسی، سیاست های مهاجرتی و برنامه‌های بشردوستانه نهادینه شود.
تحلیل کارشناسی بیانیه جاکارتا و غیبت جمهوری اسلامی ایران از نگاه رایزن فرهنگی سفارت ج.ا. ایران در اندونزی
بیانیه جاکارتا را می‌توان یکی از مهم‌ترین تلاش‌های معاصر برای بازتعریف روابط انسانی و همکاری جهانی در بحبوحه بحران‌های چندوجهی کنونی دانست. این سند فراتر از یک توافق نمادین، بر تلاقی میان اخلاق، سیاست، دین و علم برای تحقق جامعه‌ای پایدار و عادلانه تأکید دارد. با توجه به زمینه تاریخی و نقش اندونزی به‌عنوان کشوری با اکثریت مسلمان که در عین حال با تنوع دینی و فرهنگی گسترده‌ای روبه‌رو است، انتشار این بیانیه از جاکارتا، حامل پیامی نمادین از جنوب جهانی برای شکل‌دهی به نظم جهانی جدیدی بر مبنای عدالت و همبستگی انسانی است. بیانیه جاکارتا در مورد برادری انسانی را باید نه تنها یک سند فرهنگی، بلکه بخشی از یک روند بزرگ‌تر در عرصه دیپلماسی نرم جهانی دانست که در آن، کشورها می‌کوشند با تکیه بر گفتمان های اخلاقی و انسانی، جایگاه سیاسی و بین‌المللی خود را تثبیت یا ارتقا دهند. انتشار این بیانیه در سال ۲۰۲۵ در جاکارتا، آن هم در زمانی که جهان با لایه‌های متعددی از بحران – از جنگ ها و رقابت های ژئوپلیتیک گرفته تا تغییرات اقلیمی، مهاجرت های گسترده و نابرابری های اقتصادی – دست به گریبان است، نشان می‌دهد که اندونزی در تلاش است نقش خود را به‌عنوان یکی از مراکز تولید گفتمان صلح و همزیستی در جنوب جهانی تثبیت کند.
اهمیت صدور این بیانیه از جاکارتا را باید در موقعیت ویژه اندونزی جست‌وجو کرد. این کشور با بیش از ۲۷۰ میلیون جمعیت، تنوع بی نظیر دینی و قومی و سابقه طولانی تعامل با تمدن های مختلف، از توانایی لازم برای میزبانی چنین گفتمان‌هایی برخوردار است. در عین حال، اندونزی همواره کوشیده است تا بین روابط خود با جهان اسلام، غرب و شرق تعادل برقرار کند. از این رو میزبانی بیانیه جاکارتا پیامی روشن به جامعه جهانی داشت: اندونزی خود را پل ارتباطی بین فرهنگ ها و مذاهب معرفی می‌کند و خواستار ساختن نظمی جهانی بر مبنای عدالت، کرامت انسانی و همکاری بین‌المللی است.
با این حال غیبت جمهوری اسلامی ایران در این نشست پرسش‌برانگیز و در عین حال معنادار است. ایران با سابقه‌ای غنی در گفت وگوهای بین‌فرهنگی و بین‌الادیانی، و با تجربه طرح هایی همچون گفت‌وگوی تمدن‌ها و نشست های مشترک با ادیان گوناگون، جایگاهی دارد که حضورش در چنین کنفرانس‌هایی می‌تواند ارزش محتوایی و معنوی بیانیه را افزایش دهد. نبود ایران را می‌توان نتیجه مجموعه‌ای از ملاحظات سیاسی و فشارهای دیپلماتیک دانست که در لایه‌های پنهان روابط منطقه‌ای جریان دارد.
یکی از عوامل مهم، نقش امارات متحده عربی به عنوان یکی از اصلی‌ترین بانیان این نشست است. روابط پرتنش و رقابت‌های راهبردی میان ایران و امارات در سال‌های اخیر، به ویژه در پرونده‌های منطقه‌ای، باعث شده است که حضور ایران در مجامعی که با حمایت مستقیم ابوظبی برگزار می‌شود، یا منتفی شود یا به شدت محدود گردد. افزون بر این نقش عربستان سعودی و رقابت ایدئولوژیک و سیاسی میان این کشور و ایران نیز بر فضای کلی چنین نشست هایی سایه انداخته است. این وضعیت نمونه‌ای از آن چیزی است که در ادبیات دیپلماسی فرهنگی می‌توان آن را «دیپلماسی مشروط» نامید؛ وضعیتی که در آن، حضور یک کشور در صحنه های فرهنگی و بین‌المللی نه براساس شایستگی‌ها و ظرفیت های فرهنگی، بلکه بر اساس ملاحظات و بده‌بستان های سیاسی و اقتصادی دیگران تعیین می‌شود.
در گفت وگوهای غیررسمی با برخی شخصیت‌های فرهنگی و دانشگاهی اندونزی، به این نکته اشاره شده که دعوت از ایران در برنامه هایی با حمایت مستقیم کشورهای حوزه خلیج فارس، می‌تواند برای جاکارتا هزینه های سیاسی و حتی اقتصادی داشته باشد. این نگرانی‌ها، از جایگاه اندونزی به عنوان کشوری که روابط گسترده اقتصادی، سرمایه‌گذاری و انرژی با امارات و عربستان دارد، ناشی می‌شود. در چنین شرایطی، تصمیم‌گیران اندونزیایی ترجیح می‌دهند با پرهیز از حضور ایران، تعادل روابط خارجی خود را حفظ کنند و از ایجاد حساسیت در میان شرکای عرب خود جلوگیری کنند. این همان چیزی است که در محافل غیررسمی از آن به‌عنوان «پرداخت تاوان برای حضور ایران» یاد می شود.
پیامد غیبت ایران در چنین رویدادهایی فراتر از یک مسئله تشریفاتی است. این غیبت عملاً میدان را برای رقبای منطقه‌ای ایران باز می‌گذارد تا گفتمان‌های اخلاقی و تمدنی را به نفع روایت‌های خود مصادره کنند و از آن به عنوان ابزاری برای کسب مشروعیت بین المللی بهره ببرند. به بیان دیگر وقتی ایران در این گفتمان ها غایب باشد، روایت های موجود از برادری انسانی و صلح جهانی، بدون در نظر گرفتن تجربه و دیدگاه ایران شکل می‌گیرند و به تدریج در افکار عمومی جهانی تثبیت می‌شوند. این مسئله می‌تواند بر تصویر ایران در سطح بین‌المللی اثر منفی بگذارد و ظرفیت تأثیرگذاری فرهنگی و معنوی آن را کاهش دهد.
در چنین شرایطی نخست، باید مسیرهای مستقلی برای تعامل با اندونزی تعریف شود که وابسته به موافقت یا عدم مخالفت کشورهای ثالث نباشد، که قطعا طی کردن این مسیر زمان بر خواهد بود . دوم اینکه ایران باید از ابزارهای دیپلماسی عمومی و فرهنگی و تعاملات منطقه ای و رفع تنش ها وکدورت ها با کشورهای همسایه بهره گیرد تا جایگاه خود را به عنوان کشوری با تمدنی دیرینه و گفتمانی عدالت محور تثبیت کند و نشان دهد که حضورش در این مجامع، نه تهدید، بلکه فرصتی برای غنی تر شدن گفتمان جهانی صلح و همزیستی است. درنهایت، بیانیه جاکارتا گامی ارزشمند در مسیر تقویت برادری انسانی و همبستگی جهانی است، اما تا زمانی که همه صداهای مؤثر به‌ویژه صدای ایران، در چنین بیانیه هایی بازتاب نیابد، این گفتمان جهانی ناقص خواهد ماند. حضور ایران در آینده این‌گونه مجامع، نه تنها می تواند توازن ایدئولوژیک را به نفع چند جانبه‌گرایی واقعی بازگرداند، بلکه می‌تواند از انحصار مفاهیم اخلاقی و انسانی توسط بازیگران خاص جلوگیری کند و زمینه را برای شکل‌گیری یک گفت‌وگوی جهانی واقعی و بی‌طرف فراهم آورد.
منابع :
https://www.muhammadiyah.or.id/
https://www.thejakartapost.com/
http://www.lipi.or.id
نظر شما